Te midden van een globale pandemie zijn het de kleine dingen die het vertrouwen in de mensheid een boost geven. Lokale initiatieven om muziek te maken voor ouderen in verzorgingshuizen, inzamelacties voor mensen die door grijpgrage hamsteraars niets meer bij de voedselbank kunnen krijgen, en een publiekelijk applaus uit solidariteit met zorgmedewerkers. En natuurlijk blijven we massaal zoveel mogelijk binnen, gaan we sociale interacties uit de weg, en wassen we grondig onze handen (wat tot mijn schrik voor een hoop mensen een nieuw begrip bleek te zijn).
Naast deze meerderheid is er ook een andere groep mensen. Mensen die zich niet zo veel aantrekken van de maatregelen om verspreiding van het corona-virus af te remmen, en de afgelopen week massaal de parken en stranden bevolkten, en schijt-aan-corona-feestjes organiseerden. Aso’s, of toch niet? Waarom blijven mensen massaal vastklampen aan een aantoonbaar onjuiste en afgezwakte versie van de huidige crisis?
Onrust en onzekerheid: be gone
Op de zwakbegaafden die opzettelijk politieagenten in het gezicht hoesten na, betreft het grotendeels niet mensen die echt onverschillig zijn voor de gezondheid van hun medemens. Ze voelen zich eerder ongemakkelijk. Dat zit zo: ons brein houdt niet van onrust, stress en onzekerheid in de wereld die we zien. Die mentale onrust heet ook wel cognitieve dissonantie: als de feiten die je observeert in tegenspraak zijn met het beeld van jezelf of de wereld dat je in je hoofd hebt, dan moet daar door ons brein een ‘kloppend verhaal’ van gemaakt worden. Dit heet ook wel ‘cognitieve dissonantiereductie’: het wegnemen van die mentale onrust, of, in de volksmond: dingen goedpraten.
Waar dat maar kan, willen we er graag invloed op uit kunnen oefenen om zo de cognitieve dissonantie weg te nemen. Wanneer je een selfie wil maken en schrikt van hoe dik je gezicht is geworden, kan dat je er toe bewegen om wat aan wat meer lichaamsbeweging te doen. Blijft die ruzie met je zus van gisteren maar knagen, omdat je jezelf toch eigenlijk als een kalm en redelijk persoon ziet? Dan kun je de telefoon pakken en excuses maken omdat je haar uitmaakte voor lauwwarme greppelheks.
Maar wat nu als deze mentale onrust wordt veroorzaakt door zaken waar we als individu geen enkele controle over kunnen uitoefenen? Onderzoek laat zien dat wanneer mensen een verlies van controle ervaren, er alternatieve radartjes in hun hoofd gaan laten draaien. Deze mentale machine gaat dan verhaaltjes over de wereld verzinnen, om zo de schijn te wekken dat alles aardig onder controle is. Het is voor de persoon in kwestie natuurlijk belangrijk om stellig in deze alternatieve werkelijkheid te geloven. En om deze overtuigingen nog wat meer kracht bij te zetten, helpt het om ze te delen met zoveel mogelijk medestanders, in de hoop dat zij je alternatieve verklaringen gaan geloven. Dát geeft pas rust.
‘Het is maar een griepje’
Bij een wereldwijde pandemie van een besmettelijk longvirus, waarbij volledige zorgsystemen kunnen bezwijken onder het grote aantal ernstig zieke patiënten, is de nood aan een geruststellend mentaal zalfje bij sommigen hoog. En voilà. De één voelt zich het prettigst bij het herhalen van de mantra dat het ‘maar een griepje’ betreft. De ander blijft de exponentieel stijgend groeiende nummers van besmettingen en doden maar vergelijken met andere doodsoorzaken (‘moet je eens kijken hoeveel mensen er jaarlijks aan overgewicht doodgaan!’). En sommige professionele bangeriken zien een complot van de overheid en media om stiekem politieke agenda’s er doorheen te drukken.
Wat de zelfverblindende verhalen ook mogen zijn, ze hebben allemaal het effect dat het daadwerkelijke probleem niet wordt onderkend. Dus houden we die 1,5 meter afstand niet. Dus gaan we lekker thuis een feestje houden. Dus gaan we op Twitter los over hoe onzinnig en overtrokken de huidige maatregelen zijn. Allemaal om onszelf te bevestigen dat we ons geen zorgen hoeven te maken. De eerste Amerikaanse pastoor die zijn volgers ervan overtuigde dat de hele crisis niets meer is dan een mediahype, is inmiddels overleden aan het virus.
Ten slotte
Een stoere Twitteraar vertelde trots niet zo bang te zijn als ‘al die binnenblijvers’. Aan hem zeg ik: ik zit niet binnen omdat ik bang ben, maar omdat ik het serieus neem. Ik roep mijn medemens op om begrip te tonen voor mensen zoals jij, die uit een diep gevoel van ongemak schadelijke onzin de wereld in droeftoeteren.